ID M

Question 1

Peuters en kleuters

Answer

Ook kleine kinderen hebben in zekere zin uitleg nodig, zij voelen namelijk wel de sfeer aan en pikken veel op. Jonge kinderen pikken bijvoorbeeld op dat ouders verdrietig zijn, maar begrijpen de reden niet altijd en kunnen denken dat het hun schuld is. Niet praten met kinderen maakt op korte termijn, maar vooral op lange termijn kinderen onzeker. Door geheimzinnig te doen breng je bovendien misschien ongewild over dat het om iets ernstigs gaat (Rozendal & van Spijker, 2009). Niet alle peuters/kleuters stellen vragen, al kunnen die er wel komen. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Zij stellen vragen die volwassenen niet bedenken. Indien een kind een 'moeilijke' vraag stelt die je als ouders echt niet snel weet te beantwoorden, kan je altijd zeggen: ‘dat is een hele goede vraag, maar ik ben niet zeker hoe ik dat het makkelijkst kan uitleggen. Mag ik er eens over nadenken?'
Peuters/kleuters iets vertellen betekent (Rozendal & van Spijker, 2009):
• Hele concrete zaken vertellen.
• Mondjesmaat informatie geven op een heel eenvoudig niveau. • Niet meer vertellen dan strikt nodig is.
• Herhalen wat je verteld hebt.
• Voorleesboekjes gebruiken om zaken te verhelderen. Soms zijn er ook spontane situaties waarbij een kind kan leren dat iedereen verschillend is (‘laat ons eens tellen hoeveel mensen in de supermarkt een bril dragen/ zwart haar hebben/ groot zijn/ klein zijn/ in een rolstoelzitten, etc). Jonge kinderen verwerken heel veel in spel en dat kan een natuurlijke manier zijn om op 'moeilijke' vragen te antwoorden of het over 'moeilijkere' thema's te hebben.

Via kinderboeken -waarbij de held of heldin van het verhaal wel altijd iets speciaals hebben- leren kinderen bovendien dat ze niet alleen zijn, dat iedereen eigenlijk een beetje anders is, dat we allemaal wel eens schrik hebben van wat andere mensen denken en dat dat eigenlijk niet hoeft. Zulke boekjes openen deuren om gesprekken verder te voeren: ‘Weet je nog, die vogel die...’ Hoe sommige ouders het hebben aangepakt en wat hun ervaringen daarbij zijn,kan je hier lezen (in het Engels).

Question 2

7-12 jaar

Answer

Vanaf de leeftijd van ongeveer zeven jaar zijn kinderen in staat een concrete verklaring te begrijpen. Kinderen zoeken weliswaar vooral verklaringen in wat ze kunnen zien, niet in wat ze niet kunnen zien. Iemand is in de ogen van een kind van deze leeftijd niet anders, als er geen zichtbare verschillen zijn (Rozendal & van Spijker, 2009). Het gedrag van kinderen in deze leeftijdsgroep is vooral gebaseerd op straf en beloning. Ze willen straf en afkeuring vermijden, dus ze proberen zoveel als mogelijk te beantwoorden aan wat er van hen verwacht wordt. Het nieuws van een verschil of variatie in het lichaam, kan gezien worden als een straf, iets dat ze niet goed hebben gedaan. Het helpt te benadrukken dat je kind ermee geboren is, en dat je daar nooit schuld aan kunt hebben (Rozendal & van Spijker, 2009).
Kinderen vanaf tien jaar kunnen begrijpen dat een lichaam zich op verschillende manieren kan ontwikkelen (of dat er verschillende wegen zijn om van punt A naar B te gaan), en dat dat ons elk anders maakt. Ze begrijpen ook meer van het begrip erfelijkheid en dat we fysieke eigenschappen of karaktereigenschappen doorkrijgen van onze ouders. Een visueel (Engelstalig) boekje dat hierop inspeelt, vind je hier. Vanaf deze leeftijd kunnen kinderen zich ook een beeld vormen van de toekomst, en staan ze niet langer alleen stil bij de concrete werkelijkheid van het hier en nu. Kinderen leren ook omgaan met kansen en risico's, bijvoorbeeld van erfelijkheid en onvruchtbaarheid. Het kinderboek ‘Een kleine kans’ van Marjolijn Hof beschrijft dat mooi. Wat betreft doktersonderzoeken, informeer je kinderen vooraf zo best zo concreet mogelijk over wat hen te wachten staat. Ze willen weten wat er werkelijk gaat gebeuren: of het pijn doet, drukt of knelt, is een apparaat koud of warm, in welke lichaamshouding vindt het onderzoek plaats, naar welke informatie zal de dokter vragen etc. Bedenk vooraf samen met je kind wat houvast kan geven als het opziet tegen een onderzoek. Welke hulpmiddeltjes kan het gebruiken om ter plekke angst, hinder of kortdurende pijn (bv bij bloedprikken) te verminderen? De fantasie van je kind kan hierbij helpen. Een mooie steen of knikker in hun zak bijvoorbeeld kan hen 'kracht' geven tijdens het bloedprikken. Als een kind aangeeft dat het een bepaald lichaamsonderzoek dat niet medisch noodzakelijk (bv genitaal onderzoek) echt niet wil, probeer dat dan ook te respecteren als ouder. Heel wat ouders willen hun kind ‘beschermen’, hun kind zo lang mogelijk ‘kind laten zijn’ en stellen het uit om het over variaties in lichamen, behandelingen of keuzes en vruchtbaarheid te hebben in het teken van een 'onbezorgde jeugd'. Natuurlijk wordt het kind met een lastig onderwerp belast en het is moeilijk om van tevoren de reacties goed in te schatten. Het vergt ook van ouders een zekere moed en ouders moeten kunnen omgaan met de eigen emoties. Dit betekent dat ze eerst zelf een zekere balans moet hebben gevonden in het omgaan met de uitslagen van de onderzoeken en de consequenties van de variatie. Heel wat volwassenen met variaties in sekse-kenmerken geven echter aan wel dat dat als kinderen het gevoel hebben dat ze steeds terecht kunnen bij hun ouders of gezin met vragen en dat er open over gecommuniceerd kan worden, dat dat ook zelfvertrouwen in de hand kan werken. Openheid geeft het kind een basis van vertrouwen en gelijkwaardigheid. Een kind leert zo dat hij met vragen bij zijn ouders terecht kan. En de ouders hoeven geen onwaarheden te vertellen, die ze later weer moeten terugnemen. Kinderen die veel openheid ervaren en al vroeg begrijpen waarom ze bij de dokter komen en betrokken worden in het maken van medische beslissingen, hebben later meer greep op de situatie en hebben het ook makkelijker hebben om hun lichaam te aanvaarden (Rozendal & van Spijker, 2009). Van belang is dat kinderen door de jaren heen zelf de touwtjes in handen krijgen over hun eigen lichaam en gezondheid, en dat kan alleen als ze ook worden ingelicht.

Question 3

Pubers

Answer

Jongeren hebben in deze fase al hun handen vol aan hun eigen lichaamsveranderingen (of uitblijven van die veranderingen). Daarnaast maken ze zich los van hun ouders en zoeken de grenzen hierin op. Ze ontwikkelen zich op het gebied van relaties. De mening van leeftijdgenoten telt sterk. Ze ontdekken en ontwikkelen hun identiteit en hun seksuele geaardheid. Ze groeien dus van kind naar volwassene. Dit vraagt veel energie en uitproberen. Dat alles maakt hen soms onzeker en kwetsbaar. Als een jongere in de puberteit nog helemaal van niets weet, kan de informatie veel verwarring geven. Sommige variaties in sekse-kenmerken worden echter pas voor het eerst 'ontdekt' in de puberteit. Soms bevestigt die informatie alleen maar wat de jongere al (onbewust) vermoedde of aanvoelde. Als ouder kan je uiteenlopende reacties verwachten. Ze zijn allemaal 'normaal' en begrijpelijk; ook boosheid. Probeer een 'gedeelde' taal met de jongere te ontwikkelen over de variatie in sekse-kenmerken, en vraag ook welke woorden zij verkiezen om erover te spreken. Dokters en artsen zullen soms medische woorden gebruiken in consultaties die voor de jongere zelf niet echt gewenst zijn en die ook een impact hebben op hun zelfbeleving. Vragen aan de jongere wat de impact van sommige woorden is, en hen vragen hoe ze willen dat andere mensen hun variatie begrijpen, kan hen helpen om met een eigen woordenschat op de proppen te komen die voor henzelf goed voelt en inspeelt op hun sociale en emotionele behoeften, en hen tegelijk ook autonomie geeft. Veel volwassenen kijken op tegen moeilijke gesprekken met hun kinderen, maar anderzijds gaan jongeren er soms ook van uit dat er met hun ouders toch niet te praten valt. Ze zijn zich ook van hun ouders aan het losmaken. Het is goed dit aan te moedigen als je kind ervoor kiezen om buiten het gezin vertrouwelijk te praten over de vragen en zorgen die hen bezighouden.
Stimuleer ook andere kanalen om zich te uiten; veel jongeren zijn geen praters. Ze overdenken en voelen veel maar kunnen er moeilijk woorden voor vinden. Samen regelmatig een activiteit doen geeft een sfeer van samenhorigheid en nodigt uit tot spontaan bespreken.Forceer wel niets, want dan bestaat ook het risico dat je je kind meer belast met je zorgen dan je eigenlijk wil. Ten slotte kan ook contact voor de jongere zelf met leeftijdsgenoten met een gelijkaardige ervaring/conditie veel ondersteuning en perspectief bieden; anderzijds ook voor de ouders met andere ouders.

Question 4

Balans vinden

Answer

Voordat je met je kind of kinderen gaat praten, kan het verstandig zijn eerst eens met jezelf aan de slag te gaan:
• Wat betekent de variatie of het verhaal errond voor jezelf zelf als ouder(s)? Wat betekent dit voor jou persoonlijk? Wat doet het met jou? Kan je daarover iets vertellen aan je kind en wil je dat?
• Hoeveel moeite kost het je om erover te spreken?
• Ben je er emotioneel onder?
• Ben je bang voor reacties? Van welke reacties vooral?
• Móet je het alleen doen?
• Wat zijn je ervaringen met het vertellen van andere ‘moeilijke’ zaken als: Waar komen kinderen vandaan? Of Sinterklaas bestaat niet. En hoe reageerde je kind toen? Kinderen iets vertellen over hoe je zelf omgaat met de variatie raakt vaak de eigen gevoelige plek. Hoe meer je zelf in balans bent, des te beter je er met je kinderen over kan praten. In balans zijn betekent het doorlopen hebben van een zeker verwerkingsproces met bijhorende angst en onzekerheid, in die mate dat je er vrede mee kunt hebben.

Question 5

Om wie gaat het?

Answer

Ga na wat je doel als ouder is, wat je uiteindelijk wil bereiken door erover te praten met je kind, maar stel daarbij vooral ook je kind centraal: wat wil het weten, moet het weten, wat moet het met de informatie kunnen? Alleen begrijpen, of moet het kind er ook iets mee kunnen doen? Ben je zelf de meest aangewezen persoon om de informatie aan je kind te vertellen? Of kan je daar beter iemand anders bij inschakelen? Sluit in je verhaal aan bij de belevingswereld van je kind en wat de variatie voor je kind betekent of kan betekenen. Wat weet je kind al? Wat wil het (nog) weten? Wat hoort hij/zij op school tijdens de biologieles? Wat vindt het op internet? Kinderen leren niet alleen door het horen van informatie maar ook door het observeren van gedrag van hun ouders. Dat geldt ook voor jonge kinderen in de basisschool. Houd hier rekening mee als je probeert in te schatten wat je kind al weet. • Stel je open voor vragen en geef daarop antwoord; zeg het ook als je het antwoord niet weet. • Breng geen zwart-wit verhaal, breng nuances
• Ga nooit liegen om de zaken positiever voor te stellen, maar benoem wel de positieve kanten, en bied perspectief zodat er op een positieve manier iets met de informatie kan gedaan worden
• Geef voldoende informatie in een taal die het kind begrijpt en doseer de informatie. Alles hoeft niet in één keer verteld te worden.
• Ga na of je duidelijk bent geweest.
• Geef een kind de tijd om met een reactie te komen.
• Blijf in het hier en nu.

Question 6

Wees betrouwbaar

Answer

Als het kind of jongere, of persoon op latere leeftijd merkt dat de ouder iets heeft verzwegen of achtergehouden, kan dat de betrouwbaarheid als ouder schaden. Bovendien kan de fantasie van het kind of jongere erger zijn dan de werkelijkheid. Eerlijkheid verkleint de angst of onzekerheid en geeft vertrouwen. Beloof ook nooit meer dan dat je waar kunt maken als ouder (bv in geval van onvruchtbaarheid). Maar bied wel perspectief, benoem de positieve kanten en laat kinderen ook hoop houden op bijvoorbeeld andere vruchtbaarheidsmogelijkheden in de toekomst. De winst van weten kan zijn dat je als persoon weet waar je aan toe bent.

Question 7

Heb vertrouwen in je kind

Answer

Kinderen zijn over het algemeen erg veerkrachtig en kunnen verdriet goed aan. Zij zijn meestal ook goed in staat zichzelf te beschermen tegen een overmaat aan verdriet. Geef je kind wel de ruimte om om te gaan met verdriet, op de eigen manier. Het ene kind zal willen huilen en er veel over willen praten. Het andere kind reguleert zijn verdriet door afleiding te zoeken in sport of hobby's. Vrijwel altijd komt een kind er later (soms veel later) op terug, vaak op een onverwacht moment. Verzeker kinderen van er voor hen te zijn en expliciteer je vertrouwen in hun kunnen.

Question 8

Dagelijkse mogelijkheden

Answer

Er bestaat niet zoiets als het beste moment om het erover te hebben, maar vele dagelijkse situaties kunnen de gelegenheid bieden om erover te spreken. Bij de één is dat via spelletjes, in het weekend na het eten, ’s middags bij een ijsje; bij de ander tijdens de voorbereidingen voor de maaltijd of op weg in de auto naar een activiteit. Liever niet vlak voor het naar bed gaan. Er bestaat dan de kans dat het kind blijft piekeren en niet kan slapen. Bovendien lijkt ‘s nachts alles buitengewoon donker of somber. Kijk ook of er geen andere spannende gebeurtenissen zijn, zoals Sinterklaas voor kleine kinderen, of examens voor oudere kinderen. Zorg dat je na elke klein (of groter) gesprek beschikbaar bent voor vervolgvragen. Stel dat het kind of jongere dit wil verder bespreken met anderen of op internet gaat zoeken naar extra informatie, maak dan de gevolgen van deze acties en informatie ook bespreekbaar. Ten slotte: humor met mate kan ontwapenend werken! Speels communiceren of er soms zelfs een (niet-kwetsend) grapje over maken, kan helpen om een speelse openheid te creëren, waarin het kind en jongere gemakkelijk zijn weg kan vinden.

Question 9

Je kind en de buitenwereld

Answer

Welke ‘bondgenoten’ heeft je kind en met wie zal je kind nog willen praten? Bij wie kan hij of zij terecht? Andere familieleden? Leraren op school? Vrienden? Hoe is het contact daarmee? Zijn deze mensen op de hoogte? Als dat niet het geval is, wil je dan dat ze dat wel of niet zijn? Neem je hiervoor zelf initiatieven? Wat vindt je kind hier zelf van? Het gaat ook over weerbaarheid van het kind als er met onbegrip of onwetendheid wordt gereageerd. Kan hij/zij emoties kwijt, in een sport of hobby? Hoe voelt je kind zich algemeen in zijn/haar vel? Wat is zijn/haar zelfvertrouwen?

Question 10

Over de 'perfecte' ouder zijn

Answer

Bedenk bij dit alles dat je als ouders niet perfect kunt zijn, je best doen is ruim voldoende. Als je onzeker bent als ouder over wat en hoe iets te vertellen aan je kind, kan het helpen om dit eerst voor jezelf te oefenen, eventueel in de spiegel. Het vinden van de juiste woorden en woordenschat is belangrijk. Wanneer je zelf meer zelfzeker bent als ouder, kan je dat ook doorgeven aan je kind. Je bent een rolmodel. Ook zorgverleners en contact met andere ouders met een gelijkaardige ervaring kunnen daar ondersteuning bij bieden. Blijf er alvast niet mee zitten, je staat er niet alleen voor.

Question 11

Balans vinden

Answer

Voordat je met je kind of kinderen gaat praten, kan het verstandig zijn eerst eens met jezelf aan de slag te gaan:
• Wat betekent de variatie of het verhaal errond voor jezelf zelf als ouder(s)? Wat betekent dit voor jou persoonlijk? Wat doet het met jou? Kan je daarover iets vertellen aan je kind en wil je dat?
• Hoeveel moeite kost het je om erover te spreken?
• Ben je er emotioneel onder?
• Ben je bang voor reacties? Van welke reacties vooral?
• Móet je het alleen doen?
• Wat zijn je ervaringen met het vertellen van andere ‘moeilijke’ zaken als: Waar komen kinderen vandaan? Of Sinterklaas bestaat niet. En hoe reageerde je kind toen? Kinderen iets vertellen over hoe je zelf omgaat met de variatie raakt vaak de eigen gevoelige plek. Hoe meer je zelf in balans bent, des te beter je er met je kinderen over kan praten. In balans zijn betekent het doorlopen hebben van een zeker verwerkingsproces met bijhorende angst en onzekerheid, in die mate dat je er vrede mee kunt hebben.

Question 12

Om wie gaat het?

Answer

Ga na wat je doel als ouder is, wat je uiteindelijk wil bereiken door erover te praten met je kind, maar stel daarbij vooral ook je kind centraal: wat wil het weten, moet het weten, wat moet het met de informatie kunnen? Alleen begrijpen, of moet het kind er ook iets mee kunnen doen? Ben je zelf de meest aangewezen persoon om de informatie aan je kind te vertellen? Of kan je daar beter iemand anders bij inschakelen? Sluit in je verhaal aan bij de belevingswereld van je kind en wat de variatie voor je kind betekent of kan betekenen. Wat weet je kind al? Wat wil het (nog) weten? Wat hoort hij/zij op school tijdens de biologieles? Wat vindt het op internet? Kinderen leren niet alleen door het horen van informatie maar ook door het observeren van gedrag van hun ouders. Dat geldt ook voor jonge kinderen in de basisschool. Houd hier rekening mee als je probeert in te schatten wat je kind al weet. • Stel je open voor vragen en geef daarop antwoord; zeg het ook als je het antwoord niet weet. • Breng geen zwart-wit verhaal, breng nuances
• Ga nooit liegen om de zaken positiever voor te stellen, maar benoem wel de positieve kanten, en bied perspectief zodat er op een positieve manier iets met de informatie kan gedaan worden
• Geef voldoende informatie in een taal die het kind begrijpt en doseer de informatie. Alles hoeft niet in één keer verteld te worden.
• Ga na of je duidelijk bent geweest.
• Geef een kind de tijd om met een reactie te komen.
• Blijf in het hier en nu.

Question 13

Wees betrouwbaar

Answer

Als het kind of jongere, of persoon op latere leeftijd merkt dat de ouder iets heeft verzwegen of achtergehouden, kan dat de betrouwbaarheid als ouder schaden. Bovendien kan de fantasie van het kind of jongere erger zijn dan de werkelijkheid. Eerlijkheid verkleint de angst of onzekerheid en geeft vertrouwen. Beloof ook nooit meer dan dat je waar kunt maken als ouder (bv in geval van onvruchtbaarheid). Maar bied wel perspectief, benoem de positieve kanten en laat kinderen ook hoop houden op bijvoorbeeld andere vruchtbaarheidsmogelijkheden in de toekomst. De winst van weten kan zijn dat je als persoon weet waar je aan toe bent.

Question 14

Heb vertrouwen in je kind

Answer

Kinderen zijn over het algemeen erg veerkrachtig en kunnen verdriet goed aan. Zij zijn meestal ook goed in staat zichzelf te beschermen tegen een overmaat aan verdriet. Geef je kind wel de ruimte om om te gaan met verdriet, op de eigen manier. Het ene kind zal willen huilen en er veel over willen praten. Het andere kind reguleert zijn verdriet door afleiding te zoeken in sport of hobby's. Vrijwel altijd komt een kind er later (soms veel later) op terug, vaak op een onverwacht moment. Verzeker kinderen van er voor hen te zijn en expliciteer je vertrouwen in hun kunnen.

Question 15

Dagelijkse mogelijkheden

Answer

Er bestaat niet zoiets als het beste moment om het erover te hebben, maar vele dagelijkse situaties kunnen de gelegenheid bieden om erover te spreken. Bij de één is dat via spelletjes, in het weekend na het eten, ’s middags bij een ijsje; bij de ander tijdens de voorbereidingen voor de maaltijd of op weg in de auto naar een activiteit. Liever niet vlak voor het naar bed gaan. Er bestaat dan de kans dat het kind blijft piekeren en niet kan slapen. Bovendien lijkt ‘s nachts alles buitengewoon donker of somber. Kijk ook of er geen andere spannende gebeurtenissen zijn, zoals Sinterklaas voor kleine kinderen, of examens voor oudere kinderen. Zorg dat je na elke klein (of groter) gesprek beschikbaar bent voor vervolgvragen. Stel dat het kind of jongere dit wil verder bespreken met anderen of op internet gaat zoeken naar extra informatie, maak dan de gevolgen van deze acties en informatie ook bespreekbaar. Ten slotte: humor met mate kan ontwapenend werken! Speels communiceren of er soms zelfs een (niet-kwetsend) grapje over maken, kan helpen om een speelse openheid te creëren, waarin het kind en jongere gemakkelijk zijn weg kan vinden.

Question 16

Je kind en de buitenwereld

Answer

Welke ‘bondgenoten’ heeft je kind en met wie zal je kind nog willen praten? Bij wie kan hij of zij terecht? Andere familieleden? Leraren op school? Vrienden? Hoe is het contact daarmee? Zijn deze mensen op de hoogte? Als dat niet het geval is, wil je dan dat ze dat wel of niet zijn? Neem je hiervoor zelf initiatieven? Wat vindt je kind hier zelf van? Het gaat ook over weerbaarheid van het kind als er met onbegrip of onwetendheid wordt gereageerd. Kan hij/zij emoties kwijt, in een sport of hobby? Hoe voelt je kind zich algemeen in zijn/haar vel? Wat is zijn/haar zelfvertrouwen?

Question 17

Over de 'perfecte' ouder zijn

Answer

Bedenk bij dit alles dat je als ouders niet perfect kunt zijn, je best doen is ruim voldoende. Als je onzeker bent als ouder over wat en hoe iets te vertellen aan je kind, kan het helpen om dit eerst voor jezelf te oefenen, eventueel in de spiegel. Het vinden van de juiste woorden en woordenschat is belangrijk. Wanneer je zelf meer zelfzeker bent als ouder, kan je dat ook doorgeven aan je kind. Je bent een rolmodel. Ook zorgverleners en contact met andere ouders met een gelijkaardige ervaring kunnen daar ondersteuning bij bieden. Blijf er alvast niet mee zitten, je staat er niet alleen voor.

ID M

PRATEN MET HET KIND/JONGERE

LEES MEER

Peuters en kleuters

7-12 jaar

Pubers

OVERZICHT THEMA'S PER LEEFTIJDSGROEP

TIPS VAN OUDERS VOOR OUDERS

Balans vinden

Om wie gaat het?

Wees betrouwbaar

Heb vertrouwen in je kind

Dagelijkse mogelijkheden

Je kind en de buitenwereld

Over de 'perfecte' ouder zijn

PRATEN IN HET GEZIN

TIPS

ANDERE FAMILIELEDEN

Balans vinden

Om wie gaat het?

Wees betrouwbaar

Heb vertrouwen in je kind

Dagelijkse mogelijkheden

Je kind en de buitenwereld

Over de 'perfecte' ouder zijn